„Sąd Ostateczny” uznawany jest dziś za najlepszy obraz Hansa Memlinga, choć przez niemal cztery wieki jego autorstwo przypisywano braciom Janowi i Hubertowi van Eyckom.
W Polsce najbardziej znany jest ołtarz „Sądu Ostatecznego” znajdujący się w Muzeum Narodowym w Gdańsku. To tryptyk, jego powstanie datuje się na 1473 rok.
Jest bardzo duży – ma 222 cm wysokości i po otwarciu skrzydeł 321 cm szerokości. To pierwsze dzieło artysty pokazane w publicznym miejscu.
Obraz został wykonany na zamówienie brugijskiej filii banku Medyceuszy i był pierwotnie przeznaczony dla florenckiego kościoła Badia Fiesolana. Podczas transportu do Włoch na pokładzie galeonu Saint Matteo został zdobyty przez gdańskiego kapra Pawła Beneke. On ofiarował ołtarz Memlinga gdańskiemu kościołowi Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Zdobycz Napoleona
Za czasów Napoleona tryptyk trafił do zbiorów paryskiego Luwru jako wojenna zdobycz. Po klęsce cesarza został rewindykowany do Berlina. W 1817 roku powrócił do Gdańska. Pod koniec drugiej wojny światowej wywieźli go Niemcy, a potem przejęli Rosjanie. Zawisł w leningradzkim Ermitażu. W 1956 roku tryptyk Memlinga znów powrócił do Gdańska, a dokładniej do Muzeum Pomorskiego. Kopię obrazu można zobaczyć w Kościele Mariackim.
„Sąd Ostateczny” składa się z dwóch planów: na pierwszym, na łuku tęczy widzimy siedzącego Chrystusa opierającego stopy o kulę ziemską. Drugi plan ukazuje dwa symbole: lilię jako miłosierdzie dla zbawionych i miecz symbolizujący karę dla potępionych.
(MW)